मुन्धुमी शब्दहरुले आधुनिक विज्ञानको भनाइसँग समान अर्थ प्रकट गर्छ

किरात मुन्धुम, भाषा शब्दहरुको सुक्ष्म अध्ययन गर्ने हो भने त्यस भित्र गहँन अर्थहरुले जरा गाडेर बसेको पाइन्छ । कतिपय मुन्धुमी शब्दहरुले आधुनिक विज्ञानको भनाइसँग समान अर्थ प्रकट गरेको पनि पाइन्छ । यहाँ यस्तै किराती मुन्धुमी शब्दहरु माथि संक्षिप्त चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ ।

किरात मुन्धुमी भाषामा धर्मलाई (साम्यो) वा (साम्योक्) भन्ने गरिन्छ । (साम्यो) अर्थात (साम्योक्) शब्दलाई सन्धि बिच्छेद गरेर अध्ययन ग¥यो भने (साम्). आत्मा र (योक्) छाप, गोह, वा बाटो भन्ने हुन्छ । छाप, गोह, वा बाटो जे भने पनि यी शब्दहरुको अर्थ मुलत बाटो, मार्ग नै हो । (साम्यो) र (साम्योक्) सन्धियुक्त भएपछि (साम्यो वा साम्योक्) शब्दको निर्माण भएको हुन्छ र यसको अर्थ आत्माको मार्ग भन्ने हुन्छ । आत्मा परमार्थ सत्य बस्तु हो । मानिसले संसारलाई ढाट्न, छल्न सक्छ, तर आफ्नै आत्मालाई एकै सेकेण्ड पनि छल्न सक्दैन ।

आत्माले जे देख्छ त्यहीँनै परम सत्य हो । यहीँ परम सत्यनै धर्मको विजय हो भनेर किरात मुन्धुमी भाषामा धर्मलाई (साम्यो) भनेर परिभाषित गरिएको छ । हिन्दु धर्मले पनि असल कुराको धारणा गर्नुलाई धर्म भन्ने गरेको पाइन्छ । अंग्रेजी भाषामा धर्मलाई रिलिजन भन्ने गरेको पाइन्छ । रिलिजन शब्द पनि रियल शब्दबाट विकसित भएको हुन सक्छ । अतः यी सबै शब्दहरुको बीचमा पारस्परिक समानता रहेको भएता पनि धर्मको उदय मानिसको आत्माबाट हुन्छ भनेर स्पष्टका साथ किरात मुन्धुमी शब्दले मात्र भन्न सकेको पाइन्छ । वास्तवमा धर्म उत्कृष्ट अनुशासनको नाम हो । पवित्र मानवीय कर्मको नाम हो । जुन कर्म आफ्नै आत्मालाई साक्षी राखेर सम्पन्न गरिन्छ ।

जब व्यक्तिमा, कामना, लोभ, मोह स्वार्थहरु अंकुरिन थाल्छ, तब उसले आफ्नै आत्मालाई छलेर ढाटेर कामना, स्वार्थ पूरा गर्न, दुःसाहस गर्न थाल्छ । वास्तवमा धर्मको स्वरुप यतिखेरै यहीँबाट विकृत हुन थालेको हुन्छ । यसपछि धर्मको अगाडि व्यक्तिको नाम, जातिको नाम, जोडिन्दै गएपछि धर्मको नाममा मानव मानवबीचमा विभाजनका सीमा रेखाहरु कोरिन्न सुरु हुन्छ । वर्तमान अवस्थामा भइरहेको यर्थाथ पनि यहीँ नै हो । लोभ, मोह पनि साथै लिएर आएको हुन्छ । त्यस कारण यसलाई पूर्ण निषेध होइन, बरु यसको उचित प्रयोग गर्न सक्नु पर्छ भन्ने किरात धर्मको मान्यता रहेको पाइन्छ । त्यसै गरी मानव शरीरलाई किरात मुन्धुमी भाषामा ङासिङ्गेन थक् भनेर परिभाषित गरिएको पाइन्छ ।

(ङासिङ्गेन थक्) शब्दलाई सन्धि विच्छेद गरेर हेर्ने हो भने (ङा) पाँच (पञ्च) (सिगेन्) तत्वहरुले युक्त । र (थक्) –जीऊ, शरीर भन्ने हुन्छ । (ङासिङ्गेन थक्) भनेको पञ्चतत्वहरु मिलेर बनेको शरीर हो भनेर परिभाषित गरिएको हो । अध्यात्मिक मूल्य मान्यता अनुसार मानव अनुसार मानव शरीर भित्र रहेको रगतलाई जल तत्वको अंश मानिन्छ । यस्तै हाड मासुलाई पृथ्वी तत्वको अंश र शरीर भित्रको तापशक्तिलाई अग्नी तत्वको अंश मानिन्छ । यी चार तत्वले निर्मित ठोस वस्तु (शरीर) लाई अस्थिर तवरले उभ्याउँन (शुन्य) आकाश तत्व अपरिहार्य हुन्छ । तसर्थ आकाश तत्व सहित पाँच तत्व मिलेर मानव शरीर निर्माण भएको हुन्छ भनि मुन्धुमले स्पष्ट साथ भन्दै आएको छ । यहीँ (ङासिङ्गेन थक्) भित्र (थक्लीगेन साम्माङ) रहेको छ भनेर पनि मुन्धुमले परिभाषित गरेको छ । (थक्.) जीऊ, शरीर, (लिगेन्) शिरदेखी पाऊ सम्म, (साम्) आत्मा र (माङ) देवता यसरी (थक्लीगेन साम्माङ) अर्थात यहीँ शरीर भित्र रहेको आत्मानै (माङ) देवाता हो भनेर मुन्धुमले प्रष्ट भनेको छ ।

वास्तवमा तपस्यी, योगी, सिद्धी पुरुषहरुले आफ्नै आत्मासँग साक्षात्कार गरेर देवत्व प्राप्त गरेको हुन्छ । देवत्व प्राप्त गर्नका लागि तपस्यी, ध्यानीहरु प्रसिद्ध मन्दिरहरुमा भन्दा जंगलको एकान्त गुफा, ओढारहरुमा ध्यान, साधना गर्ने गरेको पाइन्छ । यसरी आफू भित्रको (साम्माङ) देवतालाई प्राप्त गर्न सक्नुलाई किरात मुन्धुमले (माङधक् थक्थिक् पोङमा) अर्थात् माङसँग एकाकार हुन भनेको छ । जसरी सलाईको काटीमा पारिएको आगोलाई चुलामा भएको आगोमा लगाउँदा एकाकार भएको हुन्छ । हाम्रो मुन्धुमले पृथ्वीलाई (इक्सादिङ खाम्बेक) भनेर सम्बोधन गरेको छ । (इक्सादिङ) घुम्नु र (खाम्बेक्) धर्ती, माटो भन्ने हुन्छ ।

यसरी हाम्रो मुन्धुमले कपनिर्कस, जोर्डानो बुनो, ग्यालिलियो भन्दा हजारौ वर्ष पहिलादेखि नै यो पृथ्वी घुम्छ भन्दै आएको यथावत घाम जस्तै छर्लङ्ग छ । इतिहासमा पृथ्वी स्थिर छ, स्थिर पृथ्वीलाई घामले परिक्रमा गर्छ भन्ने मान्यता राख्ने धर्महरु पनि नभएको होइन । जसरी पृथ्वी घुम्छ भन्ने वैज्ञानिकहरुलाई जीउँदै जलाएर मारियो, त्यसैगरी पृथ्वी घुम्छ अर्थात इक्सादिङ खाम्बेक भन्ने मुन्धुमहरुलाई पनि जलाएर खरानी पारिएको छ ।

त्यसैगरी मुन्धुमी भाषामा आकाशलाई (तरङ ताङसाङ) भन्ने गरिएको छ । (तरङ ताङसाङ) भन्नुको अर्थ पुलजस्तो आकाश भनिएको हो आकाशमा पुल जस्तो कुनै ठोस बस्तु नदेखिएको भए पनि हाम्रो आकाश त्यसै खाली भने छैन् । सृष्टिको सुदुर विहानीसँगै पंक्षी जगले आकाश मार्गलाई पुल जस्तै प्रयोग गर्दै आएका छन । मानव प्राणीले पनि त्यसैगरी प्रयोग गर्दै आएका छन् ।

अझ आधुनिक विज्ञान प्रविधिले आकाश भरि इमेल इन्टरनेटको वेवसाइटहरु विछ्याएर कम्प्युटरद्धारा तरङगित गरिरहेको छ । यी सबै तरङ्गहरुले संसारलाई पुल जस्तै जोडी दिएको छ । यसलाई मुन्धुमी भाषामा (तरङ ताङसाङ) भनिएको हुन सक्छ । विज्ञानले हासिल गरेको आजको वैज्ञानिक उपलब्धीहरु कुनै नयाँ नौलो होइन् । यस किसिमका वैज्ञानिक उपलब्धीहरु प्राचिनकालमा पनि उपलब्ध थियो भन्ने कुरा मुन्धुमी वाक्यहरुले पुष्टि गर्दै आएको छ ।

तर सृष्टि र विनाशको नियममा परे त्यस्ता वैज्ञानिक उपलब्धीहरु समाप्त हुन पुगेको हुन सक्छ । यस सम्बन्धमा डा. स्वामी प्रपन्नाचार्यले आफ्नो प्राचिन हिन्दु विज्ञान नामक ग्रन्थमा प्रचुर मात्रामा स–प्रमाण उल्लेख गर्नु भएको छ । किरात मुन्धुमी भाषामा सगरमाथालाई (चन्जलुङमा) भन्ने गरिएको छ । (चन्जलुङमा) भन्नुको सही अर्थ (सर्वोच्च) सबै भन्दा उच्च भन्ने हुन्छ । इतिहासको कुनै कालखण्डमा किरात सभ्यताले संसारभरका हिमश्रृङखलाहरुलाई फित्ता लगाई सकेको थिएछ । त्यसै कारणले त संसारकै सबैभन्दा उच्च सगरमाथा हो भनेर पत्ता लगाएको थियो होला । त्यसपछि नै (चन्जलुङमा) नामाकरण गरेका थिए होला ।

किरात मुन्धुमी शब्दहरु यति मै सीमित छैन् । (मुधाङखेसे नित्मिदेत्नेल्लो साम्जीक् केमुन्धुम् हाग् चेङा मेदेत्नेल्लो) अर्थात् आकाशको ताराहरुलाई गन्न पनि सकिन्दैन, तिम्रो सृष्टिको वर्णन गरे वर्णन गरी साध्य छैन् भनेर मुन्धुम वाचन गरी समापन गर्ने गरिन्छ । उपरोक्त मुन्धुमी वाक्यांशले कुनै बेला किरात सभ्यताले आकाशमा ताराहरुलाई सयौ पटक गनेर ताराहरुको संख्या यकिन गर्ने प्रयास गरेको थिएछ । तर संसारलाई किटान गर्न नसकी हार भएको रहेछन् भन्ने भाव व्यक्त गरेका स्पष्ट हुन्छ । मुन्धुमले वयस्क उमेरको तरुनीलाई (सिसादिङ मेन्छिन्) भन्ने गरेको पाइन्छ । (सिसादिङ) शब्द (सासेदिङ) बाट निर्माण भएको हो । अतः (सासेदिङ मेन्छिन्) बाट (सिसादिङ मेन्छिन्) हुन गएको प्रष्ट हुन्छ । यसको अर्थ हो, सन्तान फैल्याउँन सक्ने वयस्क तरुनी ।

यसेै गरी वयस्क तन्नेरीलाई (नासिगेन थाङबेन्) भन्ने गरेको पाइन्छ । मुन्धुमी भाषामा (नालिगेन थाङबेन्) भनिएको शब्दको सही अर्थ हो । आफ्नो विजलाई (पर) वयस्क तरुनीलाई दिएर त्यतै उम्रिन, पलाउन, सक्ने भनिएको हो । वास्तवमा पुरुषले विज दिएरनै महिलाले सन्तान उत्पादन तथा फैल्याउँन सकेको छ । त्यति मात्र होइन किरात मुन्धुमी भाषामा आफूलाई गौरवताका साथ (मेन्छाम्गेन् नाम्याप्मीसा) भन्दै आएको छ । यसो भन्नुको अर्थ घाम जस्तो कहिल्यै नर्मर्ने (नअस्ताउँने) (मेन्छिम्ना नाम्याप्मीसा) भनिएको हो । किरातीहरुलाई सूर्यवंशी पनि भन्ने गरिन्छ । हामीले आफ्नो विगतको लामो इतिहासलाई फर्केर राम्ररी अध्ययन ग¥यौै भने किरात सभ्यता माथि अनेक कुरा प्रहारहरु हूँदै आएको पाउँने छौं ।

तथापि यस किसिमका घोर अन्याय अत्यचारको बाबजुद पनि किरातीहरुले आजसम्म आफ्नो मौलिक पहिचानलाई यहाँसम्म बचाएर ल्याउन सफल भएका छन् । यस कोणले पनि (मेन्छिम्ना नाम्याप्मीसा) भन्ने मुन्धुमी शब्दको सार्थकता थप पुष्टि हुन खोजेको प्रष्ट हुन्छ । वास्तवमा किरात मुन्धुमी भाषाका शब्द तथा वाक्यांशहरुले आफैमा विशिष्ट विशेषता र गहँन अर्थहरु बोकेका हुन्छन । किरात मुन्धुमी भाषा, शब्द भण्डार भित्र प्रवेश गरेर त्यसको सुक्ष्म अध्ययन गर्न सक्यौ भने एउटा गहिरो शब्द सागरको निर्माण गर्न सक्ने छौं ।